Tip 1 diyabet nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi

29 Temmuz 2020

0 65 5 dakika okuma süresi

Tip 1 diyabet, pankreasın insülin hormonu üretememesi sonucu kan şekerinin çok yükselmesiyle kendini gösteren kronik bir hastalıktır. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde teşhis edilse de daha ileri yaşlarda da görülebilir. Yapılan pek çok araştırmaya rağmen henüz hastalığın kesin bir tedavisi bulunamamıştır. Hastaların kan şekeri seviyesini kontrol altında tutmak için günlük insülin enjeksiyonlarına ihtiyaçları vardır. Gittikçe artan susuzluk hissi, ağız kuruluğu, özellikle geceleri sık idrara çıkma ve aşırı açlık hissi en temel belirtileridir. Tip 1 diyabeti yönetmeye alışmak zaman alabilir, ancak doğru insülin takibi, doğru beslenme ve bazı yaşam tarzı değişiklikleriyle hastalar hiçbir kısıtlama olmadan yaşayabilirler.

Tip 1 diyabet nedir?

Tip 1 diyabet, vücut insülin hormonunu üretemediği için kan şekerinin çok yükseldiği kronik (yaşam boyu süren) bir hastalıktır. İnsülin, pankreasta üretilen bir hormondur ve temel görevi glukozun (şekerin) enerji üretimi için hücrelere ulaşmasını sağlamak ve kanda birikmesini önlemektir.

Tip 1 diyabette vücut karbonhidratı yiyecek ve içeceklerden ayırır ve glukoza dönüştürür. Ancak glukoz kan dolaşımına girdiğinde, insülin yokluğundan dolayı hücrelere ulaşamaz ve birikir. Bu durum kan şekerinin aşırı yükselmesine neden olur.

Tip 1 diyabet nedenleri

Tip 1 diyabet, vücudun bağışıklık sisteminin pankreasta insülin üreten beta hücrelerine yanlışlıkla saldırması sonucu oluşur. Bu otoimmün bir durumdur ve nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir. Bazen genetik yatkınlığın ya da virüs veya çevresel faktörler gibi tetikleyicilere maruz kalmanın tip 1 diyabet riskini arttırdığı düşünülmektedir. Ancak beslenme şekli ya da yaşam tarzı alışkanlıkları tip 1 diyabete neden olmaz.

Tip 1 diyabet genetik mi?

Tip 1 diyabet tam olarak genetik bir hastalık olarak tanımlanamaz. Bazı insanlarda, hastalığın gelişme riskini artıran bazı genlere rastlansa da, bu durum kesinlikle hasta olacakları anlamına gelmez.

Tip 1 diyabet belirtileri

Gittikçe artan susuzluk hissi
Ağız kuruluğu
Sık idrara çıkma (özellikle geceleri)
Çocuklarda, daha önce olmayan bir şekilde geceleri yatak ıslatma
Aşırı açlık hissi (özellikle bir şeyler yedikten sonra)
İstem dışı kilo verme
Sinirlilik ve diğer ruh hali değişiklikleri
Çok yorgun hissetme
Bulanık görme
Yaraların ya da kesiklerin geç iyileşmesi
Sık sık cilt, idrar yolu ya da vajinal enfeksiyon geçirme
Şiddetli nefes darlığı (Kussmaul solunumu)

Tip 1 diyabet belirtileri özellikle çocuklarda aniden ortaya çıkabilir. Hafif başlasa da şiddetlenebilir.

Tip 1 diyabet nasıl anlaşılır?

Tip 1 diyabet teşhisi

Eğer herhangi bir eczanede kan şekerinizi ölçtürdüyseniz ve sonuç diyabet şüphesi yarattıysa herhangi bir kliniğe ya da güvendiğiniz bir doktora başvurarak sonucu teyit edebilirsiniz.

Doktorunuz bazı kan testleri yapmak isteyebilir. Tip 1 diyabet teşhisinde kullanılan kan testleri şunlardır:

Hemoglobin A1C (HbA1c) testi: Bu kan testi son 2-3 ay süresince olan ortalama kan şekeri seviyenizi gösterir.
Rastgele kan şekeri testi: Bu test, eğer HbA1c testi yoksa ya da hamilelik gibi test sonucunu değiştirebilecek bir durum varsa tercih edilebilir. Kan örneği rastgele bir zamanda alınır ve tekrarlanarak doğrulanır.
Otoantikor tanı testi: Eğer diyabet teşhisi konulduysa tip1 ve tip 2 diyabeti ayırabilmek için yapılır. Bu testte sadece tip 1 diyabette olan otoantikorlar tespit edilebilir.

Bu kan testleri dışında, tip 1 diyabet belirleyicilerinden olan idrarda keton (yağ parçalanmasından elde edilen yan ürünler) varlığının tespiti için idrar testi de istenebilir.

Teşhis sonrasında doktor ya da bir diyabet hemşiresi, tedaviye başlangıç olarak kendi kan şekerini ölçmeyi ve insülini enjekte etmeyi öğrenmesi konusunda hastaya yardımcı olacaktır.

Tip 1 diyabet tedavisi

Birçok sağlık sorunundan farklı olarak, diyabet tedavisinde bir sağlık ekibine ihtiyaç vardır. Bu ekip; aile hekimi, diş hekimi, göz doktoru, diyetisyen ve eczacıdan oluşur. Ayrıca hastanın ailesi, öğretmenleri ve arkadaşları da tedavinin bir parçasıdır.

Tedavinin amacı hastayı olabilecek komplikasyonlardan korumak için kan şekeri seviyesini mümkün olduğunca normale yakın tutmaktır. Açlık kan şekeri 80-130 mg / dL (4.44 ila 7.2 mmol / L) arasında ve tokluk kan şekeri 180 mg / dL’den (10 mmol / L) daha düşük olmalıdır.

Uygulanan tedavi yöntemleri şöyledir:

İnsülin uygulaması

Tip 1 diyabet hastalarının ömür boyu insülin tedavisine ihtiyacı vardır. Kullanılan insülin çeşitleri kısa, hızlı, orta ya da uzun etkili olabilir. Her bir insülin çeşidinin etki etmeye başlama ve etkililik süresi farklıdır.

İnsülin ağızdan değil enjeksiyon ya da insülin pompası yoluyla alınır. Çünkü mide enzimleri insülini parçalayarak etkisini önler.

İnsülin enjeksiyonları: İnce iğneli bir şırınga ya da insülin kalemi yardımıyla cildin altına insülin enjekte edilir.
İnsülin pompası: Derinin altına yerleştirilen bir katetere bağlı olan bu cihaz, belirli miktarlarda hızlı etkili insülini otomatik olarak dağıtacak şekilde programlanmıştır. Alınan karbonhidrat miktarına göre yeniden ayarlanabilir. İnsülin pompaları bazı hastalarda enjeksiyondan daha etkili olabilir.

Diğer ilaçlar

Tip 1 diyabet tedavisinde oluşabilecek bazı sağlık sorunlarını önlemek için farklı ilaçlar reçete edilebilir. Örneğin; böbrekleri korumak için hipertansiyon (yüksek tansiyon) ilaçları ya da kalp sağlığı için aspirin ve kolesterol ilaçları kullanmak gerekebilir.

Kan şekeri takibi

İnsülin tedavisinin türüne ve hastanın ihtiyacına göre günde en az 4 kez kan şekeri ölçümü gerekir. Düzenli takip, kan şekeri seviyesinin hedef aralıkta kalmasını sağlamanın tek yoludur. Bunun için dijital kan şekeri ölçüm cihazları ya da sürekli glukoz izleme monitörü kullanılabilir. Sürekli glikoz izleme monitörü cildin altına yerleştirilen bir iğne yardımıyla kan şekerini birkaç dakikada bir ölçen bir cihazdır.

Tip 1 diyabet diyeti

Tip 1 diyabete özel bir diyet yoktur. Ancak meyve, sebze ve yüksek lifli gıdalarla desteklenmiş az yağlı bir beslenme alışkanlığı edinmek son derece önemlidir. Beyaz ekmek ve tatlı gibi rafine karbonhidratlar ve hayvansal ürünleri azaltmanız önerilebilir.

Kendinize doğru miktarda insülin verebilmek için tükettiğiniz yiyeceklerdeki karbonhidrat miktarını hesaplamayı öğrenmek önemlidir. Bunun için bir diyetisyenden yardım alabilirsiniz.

Fiziksel aktivite

Fiziksel aktivite, tip 1 diyabet tedavisinin önemli bir parçasıdır. Ancak çok zorlayıcı egzersizlerden kaçınmak gerekir Egzersiz kan şekeri seviyenizi etkiler. Yeni bir aktiviteye başladığınızda nasıl etkilendiğinizi takip etmek kan şekeri seviyenizi normalden daha sık kontrol edin. Yemek planınızı veya insülin dozlarınızı ayarlamanız gerekebilir.

Tip 1 diyabet tedavisinde yenilikler

Yapay pankreas

Yapay pankreasın 14 yaş ve üzeri tip 1 diyabet hastalarında kullanımı 2016 yılında FDA tarafından onaylandı. Hibrit kapalı halka ya da kapalı döngü insülin iletimi olarak da adlandırılan bu sistemde, sürekli glukoz monitörü ve insülin pompası birlikte çalışır. Sürekli glukoz monitörü her beş dakikada bir kan şekeri seviyesini ölçer ve bağlı olduğu insülin pompasına iletir. Pompa gerekli görülen miktarda insülini vücuda verir.

Tip 1 diyabet ameliyatı

Pankreas nakli

Pankreas nakli, içerdiği riskler nedeniyle genellikle yönetimi zor diyabet hastaları ve böbrek nakline ihtiyacı olanlar için tercih edilen bir yöntemdir. Ameliyat başarılı olursa hastanın insüline olan ihtiyacı biter. Ancak karar vermeden önce riskler ve faydalar iyi değerlendirilmelidir.

Adacık hücre nakli

Adacık hücre nakli bir donörün pankreasından alınan insülin üretebilen hücrelerin tip 1 diyabet hastasına nakledilmesiyle gerçekleştirilir. Bu halen üzerinde araştırma yapılan deneysel bir prosedürdür. Ancak yapılan çalışmalarda ümit verici sonuçlar elde edilmektedir.

Tip 1 diyabet tedavi edilmezse ne olur?

Kontrol altına alınamayan bir tip 1 diyabet, zamanla kalp, kan damarları, sinirler, gözler ve böbrekler dahil olmak üzere vücuttaki pek çok organı etkileyebilir. Kan şekeri seviyesini hedeflenen aralıkta tutmak bu sorunlara engel olabilir.

Tip 1 diyabet komplikasyonları

Kalp ve damar hastalıkları (Göğüs ağrısı (anjina), kalp krizi, felç, damar tıkanıklığı (ateroskleroz), yüksek tansiyon vb.)
Sinir hasarı (nöropati) (Ayak parmak uçlarında başlayan ve yavaş yavaş yukarı doğru yayılan karıncalanma, uyuşma, yanma veya ağrıyla kendini gösteren his kaybı. Tedavi edilmediği takdirde ayak veya bacak ampütasyonuna (kesilmesine) neden olabilecek ciddi enfeksiyonlar meydana gelebilir.)
Gastrointestinal sistem hasarı (bulantı, kusma, ishal, kabızlık vb.)
Böbrek hasarı (diyaliz veya böbrek nakli gerektiren geri dönüşümsüz böbrek sorunları ya da böbrek yetmezliği)
Göz hasarı (katarakt, glokom gibi ciddi görme sorunları ya da körlük)
Ayak hasarı (Ayaklardaki sinir hasarı veya ayaklara zayıf kan akışı, çeşitli ayak komplikasyonları riskini artırır. Tedavi edilmediği takdirde, kesikler ve kabarcıklar sonuçta ayak, ayak veya bacak amputasyonu gerektirebilecek ciddi enfeksiyonlar haline gelebilir.
Deri ve ağız hastalıkları (cilt ve ağız enfeksiyonları, diş eti hastalıkları ve ağız kuruluğu)
Hamilelik komplikasyonları (düşük, ölü doğum ve doğum kusurları, annede diyabetik ketoasidoz, diyabetik göz problemleri (retinopati), gebeliğe bağlı yüksek tansiyon ve preeklampsi riskinde artış).

Tip 1 diyabet hastalarına öneriler

Teşhis konduktan sonra sağlıklı beslenme, kan şekeri ölçümü, insülin enjeksiyonu, vücut bakımı, fiziksel aktiviteler ve almanız gereken malzemeler ile ilgili uzmanlardan destek ve rehberlik alın.
Araba kullanmaya başlamadan önce kan şekerinizi ölçün. Eğer düşükse 15 gram karbonhidrat alıp 15 dakika bekleyin. Kan şekeriniz normal düzeye gelmeden araba kullanmayın.
Ağır makine kullanmanızı gerektiren bir işte çalışıyorsanız kan şekeri ölçümü için ek molalara ve yiyecek-içeceğe hızlı erişime ihtiyacınız olacaktır. Hipoglisemi sizin ve çevrenizdekiler için ciddi bir risk oluşturabilir.
Hamilelik planlıyorsanız, öncesinde testlerinizi yaptırın. A1c değerlerinizin hamilelik öncesinde 6,5’ten az olması gerekmektedir. Ayrıca hamileliğiniz sırasında da diyabet yönetimi son derece önemli.
Stres, tip 1 diyabetin yönetimini zorlaştırabilir. Düzenli fiziksel aktivite, yeterli uyku ve gevşeme egzersizleriyle stresinizi kontrol altına almaya çalışın.

Source link